In de ban raken van een loverboy die je isoleert en manipuleert. Het klinkt onwerkelijk maar vrijwel iedereen is er vatbaar voor. Zo werkt hersenspoelen.
Het lijkt toverkunst: zoveel controle over iemand krijgen dat diegene zich vrijwillig prostitueert voor een ‘loverboy’.
Hersenspoelen, ook wel ‘destructieve gedachtecontrole’ genoemd, kan veel schade aanrichten. ‘Mensen die er slachtoffer van worden, volgen gehoorzaam bevelen van een ander op. Ook als die totaal tegen hun eigen belangen ingaan. ‘Hun eigen identiteit verdwijnt naar de achtergrond, en ze gaan zich steeds meer – soms zelfs helemaal – identificeren met een ‘loverboy’ of groep.’ Onderzoekspsycholoog Johan Detreaux doet onderzoek naar hersenspoelen en de psychische gevolgen ervan, en constateert dat vrijwel iedereen onder de ‘juiste’ omstandigheden kan worden gehersenspoeld. De term hersenspoelen is bij veel wetenschappers uit de gratie. Het roept associaties op met een magisch proces waarin mensen veranderen in willoze robots.
“Het wordt tijd dat we er realistischer naar gaan kijken”, zegt Katleen Taylor, onderzoeker aan de Universiteit van Oxford en auteur van het boek Brainwashing, the science of thought control. Het is zeker geen toverij, het bestaat gewoon uit een aantal psychologische overtuigingstechnieken die, in extreme mate worden toegepast, maken dat we in een andere werkelijkheid gaan geloven.
En die overtuigingstechnieken zijn volgens Taylor verbazingwekkend consistent.
Of ze nu worden ingezet door een sekte, een radicale religieuze groep of een ‘loverboy’ op het schoolplein, dezelfde trucs komen steeds terug. Zoals isolatie, controle, straf en emotionele manipulatie.
MEERSTAPPENPROGRAMMA
Hoewel de trucs vaak door elkaar worden gebruikt, zijn er in grote lijnen wel stappen in het proces te onderscheiden. De eerste fase is vaak een ‘liefdesbom’, bedoeld om potentiële slachtoffers binnen te halen. Je wordt overstelpt met vriendelijkheid, genegenheid en complimenten. Omdat bijna iedereen hier gevoelig voor is (zeker pubers), blijf je terug komen naar die persoon of groep. Een gevaarlijk moment.
Want als je eenmaal ‘binnen’ bent, gaat de ‘loverboy’ over tot de volgende fase: je vasthouden. Een van de technieken daarvoor is isoleren – je losweken van mensen uit je omgeving. De ‘loverboy’ zegt bijv. dat je vrienden en familie je belemmeren in je persoonlijke ontwikkeling. Hij zorgt ervoor dat je ruzie krijgt met je omgeving (naasten,familie en vrienden). Er zijn ‘loverboys’, die meisjes soms expres te laat thuisbrengen zodat ze ruzie krijgen met hun ouders. Nieuwe slachtoffers worden aangemoedigd om uit huis te gaan en bij de loverboy of elders te gaan wonen, wat de afstand met hun oude leven nog verder vergroot. Eenmaal weg van het thuisfront is er vaak censuur op informatie (post, telefoon en e-mail).
Zo krijgt de ‘loverboy’ steeds meer controle over wat je ziet,denkt en doet.
Zijn boodschap wordt steeds herhaald als de enige ‘goede’ manier van denken. Intussen wordt op alle mogelijke manieren verhinderd dat je andere informatie zoekt of zelf nadenkt.
Bijvoorbeeld door je te onderwerpen aan een druk dagprogramma, fysiek en mentaal zwaar en heel weinig slaap – zodat je gewoonweg te uitgeput bent om na te denken.
Verder wordt al je gedrag gestraft of beloond. Heb je twijfels, dan word je genegeerd. Hun aandacht is niet langer onvoorwaardelijk, om die te verdienen moet je loyaliteit tonen. Het ene moment word je de hemel in geprezen, het andere moment de grond in geboord. Zo krijg je een gevoel van afhankelijkheid en hulpeloosheid. Doorzichtig? Nee hoor. Dat gaat zo subtiel dat je niet door hebt dat je wordt gemanipuleerd. Zoals een kikker niet uit een pan water springt als die heel langzaam wordt opgewarmd.
Daarnaast speelt vaak emotionele manipulatie. Zoals ervoor zorgen dat je je schuldig voelt. Of dat je bang bent en dat je het niet alleen gaat redden in de echte wereld.
Een andere controletechniek is je zelfbeeld ondergraven.
Bijvoorbeeld waarbij je tegenover de ‘loverboy’ steeds moet bekennen wat je de afgelopen week allemaal fout hebt gedaan. Na een aantal keer durf je niets meer te vragen, ook geen hele kleine dingen zoals bijv. mijn deodorant is op et cetera.
Ook taalmanipulatie is een beproefd middel: sommige woorden krijgen een heel andere betekenis toegedicht. Dit kan heel ver gaan.
Zoals bij een ‘loverboy’ die een meisje had geslagen, verkracht en opgesloten, waarbij hij steeds riep:”Ik zal je helpen te doen wat ik wil.” Toen haar moeder later zei dat ze haar wilde helpen, vluchtte het meisje het huis uit. Ze had een heel andere associatie gekregen bij het woord helpen.
Een ‘loverboy’ hoeft niet per se charisma te hebben om controle te krijgen over je gedachten – maar helpt wel. Bij iemand met veel charisma lijken mogelijke slachtoffers minder kritisch te zijn.
We denken al snel dat mensen die zich zo sterk laten beïnvloeden dat ze hun identiteit verliezen,wel heel labiel of dom zijn. Maar onderzoekspsycholoog Johan Detraux wijst erop dat bij sektes (waar dit proces ook gebeurd), de meeste leden zelfs hoger opgeleid zijn.
Wel zijn er factoren die mensen kwetsbaarder kunnen maken. Zoals jongeren die hun eigen identiteit nog moeten ontwikkelen. Of mensen in een stressvolle situatie die hun zekerheden aan het wankelen brengt, zoals het verlies van geliefde, scheiding et cetera. Maar zelfs voor mensen die al slachtoffer zijn van hersenspoelen is er goed nieuws het proces is omkeerbaar. Oude vakantiefoto’s bekijken en verhalen van vroeger helpen je eigen identiteit te hervinden. Wel kan het besef dat je jezelf zo lang kwijt bent geweest, leiden tot psychische problemen als verwarring, angst en depressie.
Bron: Psychologie Magazine